Mae Ymgynghoriaeth Marchant and Triangle wedi datblygu canllawiau ar gyfer rheoli datgeliadau gan blant am gamdriniaeth a/neu esgeulustod posib. Seilir y canllawiau hyn ar flynyddoedd o gymryd tystiolaeth plant ac oedolion ifanc am gamdriniaeth, gan gynnwys tystiolaeth gan blant ifanc a rhai gydag anghenion cymhleth. Defnyddiwyd y dystiolaeth hon yn llwyddiannus yn y llysoedd. Cyfeirir at y Canllawiau fel ‘Agor Drysau’ oherwydd bod angen i ymarferwyr wybod sut i ‘agor drysau’ fel bod y plentyn yn teimlo’n ddiogel ac yn gallu dweud.
Dylai’r 10 egwyddor allweddol fod yn sail i’r agwedd.
- Os bydd plentyn yn dweud, tynnu llun neu’n dangos camdriniaeth, gwrandewch yn ofalus gyda 100% o’ch sylw, hyd yn oed os ydych yn edrych fel petaech yn gwneud rhywbeth arall. Mae hyn yn dangos eich bod yn cymryd yr hyn maent yn ddweud o ddifrif. Mae llawer o blant yn ei chael yn haws os nad ydych yn mynnu cyswllt llygaid â hwy.
- Gadewch i’r plentyn ddweud beth mae eisiau ddweud wrthych, neu ddangos i chi, heb dorri ar draws, cyhyd â’i fod ef ac eraill yn ddiogel. Os yw’r amser neu’r lle yn anodd, efallai y medrwch addasu’r amgylchedd yn hytrach na thorri ar draws neu atal y plentyn (e.e. symud eraill, lleihau’r sŵn yn yr ystafell, a cheisiwch yn wastad fod â phen a llyfr nodiadau wrth law).
- Os nad ydych yn siwr beth ddywedodd neu a wnaeth y plentyn, neu os nad ydych yn siwr beth a olygodd, cynigiwch wahoddiad agored, e.e., adfyfyrio ar beth mae newydd ddweud, e.e. adlewyrchu ar yr hyn mae newydd ddweud, neu ‘dywed fwy am hynny wrtha’i’ neu ‘dangos hynna i mi eto’. Ceisiwch osgoi cwestiynau arweiniol a allai gael effaith ar ymchwiliadau pellach gan yr heddlu.
- Dywedwch bethau fel ‘uhuh’ neu ‘mmhmm’ neu ‘dos ymlaen’ i ddangos eich bod yn gwrando. Mae’r rhain yn bethau saff i’w dweud am eu bod yn annog y plentyn i barhau, heb gyfeirio eu stori mewn unrhyw ffordd. Mae dweud ‘ocê’ neu ‘iawn’ neu ‘ie’ yn fwy peryglus gan y gall hyn awgrymu eich bod yn cymeradwyo’r hyn sy’n cael ei ddweud, ac efallai na fydd rhai pethau mae angen iddynt ddweud yn iawn o gwbl.
- Gwnewch yn glir trwy eich ymddygiad a’ch iaith corff eich bod yn dawel, heb ddychryn a bod gennych amser. Rhowch gymaint o ofod corfforol i’r plentyn ag sydd angen.
- Addaswch eich iaith a’ch arddull gyfathrebu yn unol ag anghenion y plentyn. Gadewch i’r plentyn ddefnyddio’i eiriau ei hun.
- Ceisiwch gael dim ond digon o wybodaeth i weithio allan pa gamau sydd angen eu cymryd. Gwnewch gofnod ofalus o’r hyn a ddywedodd, ac unrhyw gwestiynau a ofynnwyd gennych cyn gynted ag y gallwch.
- Os bydd plentyn yn ceisio dangos gweithredoedd treisgar neu rywiol gan ddefnyddio eich corff, dywedwch yn dawel ‘Fedra’i ddim gadael i ti wneud hynna’, a symud ymaith os bydd angen.
- Os yw’n briodol, adfyfyriwch gan ddefnyddio geiriau’r plentyn ei hun. Dywedwch yn union beth ddywedodd, heb ehangu na newid na holi cwestiynau. Os yw’n briodol, gwnewch sylw i ddangos eich bod wedi cymryd sylw o’r hyn mae’n wneud (e.e. ‘rwyt ti’n dangos i mi’).
- Gadewch i’r unigolyn wybod beth fyddwch yn wneud nesaf gan gynnwys wrth bwy y bydd yn rhaid i chi ddweud. Gall hyn fod yn syml iawn: ‘Mi fydd yn rhaid i mi feddwl ac yna fe ddo’i yn ôl’ yna efallai ‘Mae rhywun o’r heddlu am ddod. Maent angen dy help. Fe wna’i aros gyda ti pan fyddant yma.’
Mwy o wybodaeth:
Marchant, R. (2013). How Young Is Too Young? The Evidence of Children under Five in the English Criminal Justice System. Child Abuse Review, Cyfrol 22, 6: 432-44.
Marchant, R. (2016). ‘Age is not determinative: The Evidence of Very Young Children in the English Justice System. Criminal Law and Justice Weekly 180: 12-13.
Marchant R (2019) Opening Doors: Best practice when a child might be showing neu telling that they are at risk of harm in Horwath, J. a Platt, D The Child’s World The Essential Guide to Assessing Vulnerable Children and their Families; London, JKP.